shk132018
Konsenti: Mjekë dhe pacientë, i marrin vendimet së bashku
Nga Dr.Fatmir Brahimaj
President i Urdhrit të Mjekëve të Shqipërisë
Duke vlerësuar rëndësinë e jashtëzakonshme të komunikimit mjek-pacient, të drejtën e informimit dhe të marrjes së pëlqimit të të sëmurit, po e shtjelloj edhe njëherë këtë problem duke iu referuar modelit britanik.
Në praktikën e sotme të GMS në UK, ku detyrimet etike, morale dhe ligjore janë vendosur prej kohësh, kjo çështje shtrohet pikërisht si një vendimmarrje e përbashkët, pra, mjekët dhe të sëmurët vendosin bashkërisht. Besoj se edhe për ne, trajtimi në këtë formë do të ndihmonte më shumë përmirësimin e klimës në marrëdhëniet mjek-pacient, uljen e ankesave nga të sëmurët, zbutjen e krizës së besimit dhe minimizimin e presionit ndaj bluzave të bardha, minimizimin e dhunës verbale e fizike.
Vendimmarrja e përbashkët tejkalon kërkesat e "Praktikës së mirë mjekësore" ku kërkohet thjesht një aprovim nga i sëmuri apo kujdestari i tij ligjor përpara se të fillohen procedurat diagnostikuese, mjekuese, përfshirja e të sëmurit në procesin e mësimdhënies me studentët e mjekësisë apo referimi në studime kërkimore shkencore.
Sigurisht, edhe ky model trajtimi ka parimet bazë ku mbështetet vendimmarrja e përbashkët klinike. Tërësia e tyre siguron një kornizë të praktikës së mirë që mbulon situata të ndryshme me të cilat mjekët përballen gjatë punës. Ato udhëheqin vendimmarrjen jo vetëm në kontekstin e diagnostikimit dhe të trajnimit, por shtrihen më gjerë në sferën e studimeve, kërkimeve shkencore apo në vendimmarrjen në situatat e fundit të jetës (në ato vende ku ekzistojnë dokumente procedurale ligjore të veçanta).
Sigurisht, kjo metodë nuk neglizhon përgjegjësinë e mjekut për të ruajtur konfidencialitetin e të sëmurit, ruajtjen e sekretit profesional, pra, informimin duke respektuar normat etike, morale, profesionale e ligjore. Doja të nënvizoja faktin se te, ne në të ardhmen e afërt duhen disa saktësime ligjore (mbi: kush informohet dhe si vlerësohet aftësia për vendimmarrje të përbashkët). Po ashtu dua të sqaroj se dokumentet procedurale ligjore iu drejtohen mjekëve, por kjo ndihmon mjaft të sëmurët dhe publikun për të kuptuar se çfarë ata duhet të presin nga mjekët e tyre.
Sigurisht, thelbësor mbetet gjykimi i mjekut për të zgjedhur qëndrimin e duhur dhe parimet që do të ndiqen në çdo situatë të ndeshur gjatë praktikës. Në këtë formë punohet në partneritet me të sëmurët. Me ta diskutohet gjendja ku ndodhen (me gjithë problematikën shoqëruese) si dhe opsionet e mundshme të trajtimit, në mënyrë që ata të kuptojnë dhe të respektojnë të drejtën e pacientëve për të marrë vendime për kujdesin ndaj tyre. Konsenti i tyre duhet kuptuar si pjesë e rëndësishme e diskutimit dhe e vendimmarrjes, jo të shihet si diçka e shkëputur (e izoluar).
Për të vendosur se sa informacion do të ndash me të sëmurët, duhen marrë në konsideratë edhe dëshirat e tyre (në çfarë mase/shkalle duan ata vetë të informohen). Përgjithësisht, informacioni është në raport me natyrën e gjendjes së tyre, kompleksitetin e investigimit ose trajtimit që propozohet si dhe seriozitetin e çdo efekti anësor, ndërlikimin apo ndonjë risku tjetër të mundshëm.
Dështimet e vazhdueshme dhe serioze për ta bërë si duhet këtë gjë, e vënë mjekun para rrezikut të gjykimit profesional. Prandaj ai duhet të jetë i përgatitur ti shpjegojë qartë, kuptueshëm dhe të justifikojë drejt veprimet e propozuara apo të bëra.
Parimet
1. Gjithë kujdesi shëndetësor përfshin vendime të bëra nga të sëmurët dhe ata që ofrojnë kujdesin ndaj tyre. Tërësia e parimeve për vendimmarrjen është brenda praktikës së mirë mjekësore. Këto parime zbatohen në të gjitha vendimet që merren për kujdesin shëndetësor duke filluar nga trajtimet e nozologjive të lehta deri në ato serioze që kërkojnë ndërhyrje madhore me risqe, ndërlikime e efekte të padëshirueshme sinjifikante. Parimet aplikohen edhe gjatë bërjes së depistimeve.
2. Cilido qoftë kontesti në të cilën është bërë vendimmarrja mjekësore, duhet të veprohet në partneritet me të sëmurët për të realizuar kujdes të mirë mjekësor. Për këtë duhet:
a. Të dëgjohet pacienti dhe të respektohet pikëpamja e tij për shëndetin;
b. Të diskutohet me të sëmurin diagnoza, prognoza, mjekimi dhe kujdesi ku ai do të përfshihet;
c. Të ndahet me të sëmurin informacioni i nevojshëm që ai do për të qenë pjesë e vendimmarrjes;
d. Të maksimalizohet mundësia e të sëmurit dhe aftësia e tij për të marrë vendime;
e. Të respektohet vendimi i të sëmurit.
Partneriteti
3. Që marrëdhëniet mjek-pacient të jenë të efektshme ato duhet të bazohen në një partneritet të bazuar në të qenit të hapur, në besueshmëri dhe një komunikim të mirë. Gjithsecili ka rolin e tij në vendimmarrjen mbi trajtimin dhe kujdesin shëndetësor.
4. Nuk do të ketë vetëm një formë (model) diskutimi për trajtimin dhe kujdesin që t'iu përshtatet të gjithë të sëmurëve në të gjitha rrethanat. Çdo rast ka specifikën e tij. Individë të veçantë duan më pak ose më shumë informacion, ose përfshirje në vendimmarrje, në varësi të rrethanave apo të dëshirave të tyre. Disa të sëmurë kanë nevojë për sqarime/mbështetje shtesë për të kuptuar informacionin dhe për të shprehur më pas këndvështrimet dhe preferencat e tyre.
5. Kur të sëmurët kanë aftësi të marrin vetë vendime, mund të përshtatet një model bazë:
a. Mjeku dhe i sëmuri vlerësojnë gjendjen e këtij të fundit duke marrë parasysh anamnezën, pikëpamjet, përvojën dhe njohuritë e tij.
b. Mjeku, duke shfrytëzuar njohuritë e specialitetit, përvojën dhe gjykimin klinik dhe kur i sëmuri kupton gjendjen (problematikën) e tij, zgjidhet rruga e diagnostikimit të plotë, trajtimit, si dhe rezultatet e pritshme të rastit. Mjeku i shpjegon opsionet të sëmurit, duke zbuluar përfitimet e mundshme, rreziqet, ngarkesat dhe efektet anësore për çdo opsion, duke përfshirë edhe opsionin për të mos bërë asnjë trajtim. Mjeku rekomandon atë që i duket si opsion më i mirë për të sëmurin, por asnjëherë ai nuk duhet t'i bëjë presion të sëmurit për të pranuar patjetër atë që ai i këshillon.
c. I sëmuri peshon përfitimet e mundshme, rreziqet dhe ngarkesat e opsioneve të ndryshme, si dhe ndonjë çështje jo klinike që lidhet me to. I sëmuri vendos nëse do të pranojë ndonjë nga opsionet dhe, nëse po, cilin prej tyre. Ai ka të drejtë të pranojë ose të refuzojë një opsion për arsye që mjekut mund t'i duken jo logjike ose fare pa arsye.
d. Në qoftë se i sëmuri kërkon një trajtim që mjeku e konsideron se nuk do të sjellë përfitimet e pritshme për rastin, ai duhet të diskutojë çështjet me të sëmurin dhe të eksplorojë edhe arsyet pse ai e kërkon atë trajtim. N.q.s. pas diskutimit mjeku akoma konsideron se trajtimi nuk do të sjellë përfitimet e pritshme, atëherë ky trajtim nuk sigurohet, por gjithnjë i duhen shpjeguar të sëmurit arsyet dhe t'i jepen detaje për opsione të tjera që janë të mundshme, duke përfshirë edhe opsionin për të kërkuar një opinion tjetër.
6. N.q.s. i sëmuri nuk është i aftë të marrë vendime për veten, mjeku duhet të punojë me ata që qëndrojnë pranë të sëmurit, si dhe me pjesëtarët e ekipit mjekësor që kujdeset për të. Mjeku merr në konsideratë çdo pikëpamje apo preferencë të shprehur nga i sëmuri dhe duhet të respektojë ligjin mbi vendimmarrjen, kur i sëmuri nuk ka aftësi ta bëjë vetë atë.
Marrja e vendimeve për investigim dhe trajtim
Ndarja e informacionit dhe diskutimi i opsioneve të trajtimit
7. Shkëmbimi i informacionit midis mjekut dhe të sëmurit është themeltar për marrjen e vendimeve të drejta. Se sa informacion ju do t'i ofroni të sëmurit, kjo ndryshon në varësi të rrethanave individuale. Ju duhet ta përshtatni diskutimin me të sëmurin në varësi të:
a. Nevojës, dëshirës dhe prioriteteve të tij;
b. Nivelit të dijes dhe kuptimit prej tij të gjendjes, prognozës dhe opsionet e trajtimit;
c. Natyrën e gjendjes/patologjisë;
d. Kompleksitetin e trajtimit.
8. Ju nuk duhet të hamendësoni për:
a. Informacionin që i sëmuri mund të dojë ose të këtë nevojë;
b. Faktorët klinikë apo të tjerë, që i sëmuri mund ti konsiderojë të rëndësishëm;
c. Nivelin e të sëmurit për dijet apo të kuptuarit e asaj që i është propozuar.
9. Ju duhet t'i jepni të sëmurit informacionin që i duhet ose i nevojitet rreth:
a. Diagnozës dhe prognozës;
b. Pasiguri (paqartësi) rreth diagnozës ose prognozës duke përfshirë opsionin për procedura të tjera diagnostikuese;
c. Opsionit për trajtimin apo menaxhimin e gjendjes duke përfshirë edhe opsionin e mos trajtimit të saj;
d. Qëllimin e çdo investigimi apo trajtimi të propozuar edhe çfarë do të përjashtohet në të;
e. Përfitimet, rreziqet dhe ndërlikimet e pritshme, si dhe mundësia e suksesit për çdo opsion. Këtu futet edhe informimi, n.q.s. është i mundur, kur përfitimet apo rreziqet ndikohen nga zgjedhja e strukturës shtetërore apo mjekut që është zgjedhur për të ofruar shërbimin;
f. Në qoftë se investigimi apo trajtimi është pjesë e ndonjë kërkimi shkencor apo ndonjë trajtim i ri specifik për rastin;
g. Personi që është kryesisht përgjegjës apo përfshihet në kujdesin që do ti afrohet, cili është roli i secilit dhe sa do të përfshihen studentët në këtë përkujdesje;
h. E drejta për të refuzuar pjesëmarrjen në kërkim shkencor, studim apo proces mësimor;
i. E drejta për të kërkuar një opinion të dytë;
j. Kostot financiare që do të përballojë;
k. Ndonjë konflikt interesi nëse mund të ekzistojë tek ju, struktura shëndetësore apo organizata që ofron shërbimin;
l. Nëse ekziston ndonjë trajtim më i mirë (me më shumë përfitime apo më pak rreziqe) nga ky që ju mund t'i ofroni.
10. Ju duhet t'i shqyrtoni këto pika me të sëmurin duke dëgjuar mendimet e tij, çfarë ai kërkon dhe të respektoni pikëpamjet, duke e inkurajuar atë të bëjë pyetje.
11. Ju duhet të bindeni nëse i sëmuri ka kuptuar informacionin që i është dhënë e nëse ai do akoma më shumë informim përpara se të vendosë. Ju duhet t'ia bëni të qartë se ai mund të ndryshojë mendjen në çdo kohë.
Përgjigja ndaj pyetjeve
12. Mjeku duhet t'iu përgjigjet me ndershmëri pyetjeve të të sëmurit, të jetë praktik apo me plot hollësi në varësi si i sëmuri dëshiron.
13. Arsye për mos dhënien e informacionit të sëmurit.
Ndonjëherë i sëmuri nuk do vetë informacion (doktor jua kam lënë juve në dorë, ose sqaro familjarët, kushërinjtë apo persona të tjerë).
Gjithmonë nuk duhet harruar se kur i rrituri është i aftë të gjykojë, duhet të sqarohet së pari ai vetë, sidoqoftë gjithmonë duhet t'i bindim se personat që përfshihen në informim dhe marrje të konsentit duhet të sqarohen, të kuptojnë çfarë u thuhet dhe të jenë të përgjegjshëm për vendimmarrjen.
Ndonjëherë i sëmuri vetë nuk do shumë informacion, por sidomos kur pritshmëritë diagnostike apo mjekuese, nuk kanë përqindje të lartë pozitiviteti, i duhet thënë me takt informacioni për rreziqet apo mundësinë e mossuksesit. Nëse ai insiston se nuk do të dijë asgjë, atëherë, si në çdo rast tjetër, gjithçka dokumentohet dhe i lihet i hapur opsioni se po të ndërrojë mendje në çdo moment, ai do të sqarohet me hollësi.
Pengesat për informim
Shpesh thuhet se për të informuar sa dhe si duhet, mungon koha e nevojshme. Sigurisht, shumë herë, kjo është e vërtetë, por zgjidhja gjendet duke përdorur mënyra të tjera, si: informacion të shkruar (sidomos për rastet standarde, të gatshme), ngarkon dhe përfshin pjesëtarë të tjerë të ekipit që kujdeset dhe përfshihet në trajtimin e të sëmurit. Por, për këto të fundit duhet të sigurohemi që ata kanë njohuritë, aftësitë dhe komunikimin për ta bërë si duhet dhe të jenë të përgjegjshëm për marrjen e konsentit të të sëmurit.
Gjithmonë është e rëndësishme që mënjanimi i informimit të mos këtë kontekst, të shmangen diskriminimet apo zgjedhjen si të sëmurëve. Kur ka pengesa objektive, duhet të flitet edhe me punëdhënësit e strukturës shëndetësore apo përfaqësues ligjorë të saj.
Informimi dhe marrja e pëlqimit të të sëmurit duhet të mos shmangë asnjë aspekt të trajtimit, menaxhimit dhe ndjekjes së tij në të gjitha hallkat dhe stadet e procesit (diagnostikim, mjekim, ndërlikime, efekte anësore dhe rreziqe të mundshme), sidomos kur flitet për pritshmëri që nuk mund të parandalohen apo nuk mund të parashikohen. Të bëhet e qartë dhe të merret pëlqimi edhe për ndryshime planesh, afatesh apo inkonvenienca të mundshme.
Gjithmonë duke u shprehur, qartë, kuptueshëm, me takt, mirëkuptim e mirëbesim. Gjithçka sqarohet, kërkohet e realizohet dhe dokumentohet në respekt të ligjeve, rregulloreve, kodit të etikës dhe deontologjisë mjekësore si dhe gjithë rregullave të praktikës së mirë mjekësore duke menaxhuar, zgjidhur e triumfuar në çdo situatë.
Kjo mënyrë informimi dhe komunikimi me të sëmurët apo familjarët ruan dhe forcon atmosferën e mirëkuptimit dhe besimit mjek-pacient, shmang keqkuptimet, ul ndjeshëm ankesat dhe paqartësitë. Duke qenë një vendimmarrje e përbashkët, ndërgjegjëson të sëmurët dhe publikun se është ofruar kujdesi dhe shërbimi i duhur, pavarësisht nga rezultati i arritur.